Bạn đã bao giờ tự hỏi vì sao gluten lại trở thành một chủ đề nóng trong dinh dưỡng và xu hướng ăn kiêng? Gluten, một nhóm protein được tìm thấy chủ yếu trong lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen, tác động khác nhau đến từng người.

Có người tránh hoàn toàn, trong khi có người thoải mái ăn các thực phẩm chứa gluten mà không gặp vấn đề gì. Bài viết này sẽ khám phá khoa học đằng sau gluten, lý do của chế độ ăn không gluten và ai thực sự hưởng lợi từ việc hạn chế này.

Gluten là gì?

Gluten là tập hợp các protein dự trữ, chủ yếu gồm glutenin và gliadin, có mặt trong một số loại ngũ cốc. Những protein này mang lại độ đàn hồi cho bột, giúp bột nở và giữ được hình dạng, đó cũng là lý do bánh mì có kết cấu đặc trưng. Tuy nhiên, chính những đặc tính độc đáo này cũng khiến gluten khó tiêu hóa hoặc khó dung nạp với một số người.

Giải mã các rối loạn liên quan đến gluten

Có ba tình trạng chính liên quan đến gluten: bệnh celiac, nhạy cảm với gluten không do celiac, và dị ứng lúa mì.

- Bệnh celiac là một rối loạn tự miễn, trong đó việc ăn gluten kích hoạt phản ứng miễn dịch gây tổn thương niêm mạc ruột non. Sự tổn thương này dẫn đến kém hấp thu dưỡng chất và nhiều triệu chứng như tiêu chảy, mệt mỏi, sụt cân. Phương pháp điều trị duy nhất là tuân thủ nghiêm ngặt chế độ ăn không gluten.

- Nhạy cảm với gluten không do celiac gây ra các triệu chứng tương tự bệnh celiac nhưng không gây tổn thương tự miễn cho ruột. Nghiên cứu về tình trạng này vẫn đang tiếp diễn và còn nhiều tranh luận, nhưng nhiều người cho biết họ thấy dễ chịu hơn khi tránh gluten.

- Dị ứng lúa mì là phản ứng dị ứng với protein trong lúa mì, có thể bao gồm gluten nhưng cũng có thể do các protein khác. Triệu chứng dao động từ nhẹ đến nghiêm trọng, và cách xử lý duy nhất là tránh hoàn toàn các sản phẩm từ lúa mì.

Gluten có hại cho tất cả mọi người không?

Với những người không mắc rối loạn liên quan đến gluten, gluten nhìn chung là an toàn và trung tính về mặt dinh dưỡng. Các loại ngũ cốc nguyên hạt chứa gluten cung cấp dưỡng chất thiết yếu như chất xơ, vitamin nhóm B và khoáng chất. Một số nghiên cứu thậm chí cho thấy việc ăn ngũ cốc nguyên hạt giúp giảm nguy cơ bệnh tim và tiểu đường tuýp 2.

Sự phổ biến ngày càng tăng của chế độ ăn không gluten ở những người không mắc bệnh thường xuất phát từ cảm nhận rằng nó giúp tiêu hóa tốt hơn, kiểm soát cân nặng hoặc cải thiện sức khỏe chung. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng thực phẩm không gluten đôi khi lại ít chất xơ và nhiều đường hoặc phụ gia hơn, có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe nếu lạm dụng.

Khoa học đằng sau chế độ ăn không gluten

Chế độ ăn không gluten loại bỏ lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen và các sản phẩm có nguồn gốc từ những ngũ cốc này. Thay vào đó, người ta sử dụng các loại ngũ cốc thay thế như gạo, quinoa hay ngô. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh chế độ ăn này là bắt buộc với người mắc bệnh celiac hoặc dị ứng lúa mì. Với những người khác, lợi ích của nó chưa rõ ràng, có thể phụ thuộc vào sự nhạy cảm tiêu hóa hoặc sở thích cá nhân.

Các chuyên gia dinh dưỡng khuyên rằng chế độ ăn không gluten cần được xây dựng cẩn thận để đảm bảo đủ chất xơ, vitamin và khoáng chất, tránh thiếu hụt dinh dưỡng. Điều này có nghĩa là cần tập trung vào các thực phẩm tự nhiên không chứa gluten như rau, trái cây, các loại đậu, hạt, ngũ cốc không gluten.

Ý kiến chuyên gia và các phát hiện nghiên cứu

Theo Tổ chức Bệnh Celiac và nhiều nghiên cứu đã được bình duyệt, chế độ ăn không gluten là phương pháp duy nhất được chứng minh hiệu quả trong điều trị bệnh celiac. Một bài tổng quan năm 2021 trên tạp chí Nutrients xác nhận rằng người mắc bệnh này buộc phải tránh gluten để ngăn ngừa biến chứng lâu dài.

Với những người nhạy cảm với gluten không do celiac, bằng chứng chưa thật sự chắc chắn, nhưng việc giảm gluten có thể cải thiện triệu chứng tiêu hóa và chất lượng cuộc sống. Còn với cộng đồng nói chung, các chuyên gia như Học viện Dinh dưỡng và Ăn kiêng khuyến nghị nên duy trì một chế độ ăn cân bằng có ngũ cốc nguyên hạt, bất kể có gluten hay không, trừ khi có chẩn đoán y khoa.

Kết luận: Có nên theo chế độ ăn không gluten?

Gluten là một loại protein phức hợp đóng vai trò quan trọng trong nhiều loại thực phẩm. Với những người có bệnh lý liên quan đến gluten, việc loại bỏ nó là cần thiết và mang lại lợi ích rõ ràng. Nhưng với số đông còn lại, chế độ ăn không gluten có thể không đem lại lợi ích sức khỏe bổ sung nào, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ thiếu chất nếu không được lên kế hoạch cẩn thận.

Nếu bạn tò mò gluten ảnh hưởng đến cơ thể mình ra sao, hãy tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi thay đổi lớn trong chế độ ăn. Lắng nghe cơ thể và thấu hiểu nhu cầu sức khỏe của chính mình luôn là cách tiếp cận tốt nhất trong dinh dưỡng.

Vậy bạn thì sao? Trải nghiệm của bạn với gluten hoặc chế độ ăn không gluten như thế nào? Bạn có nhận thấy thay đổi trong sức khỏe không? Hãy chia sẻ suy nghĩ nhé!