Bạn đã bao giờ tự hỏi liệu việc mua thực phẩm địa phương có phải lúc nào cũng là lựa chọn “xanh” hơn? Tính bền vững trong sản xuất thực phẩm là giảm thiểu tác động môi trường đồng thời duy trì lợi ích kinh tế và xã hội.

Khi những lo ngại về khí hậu ngày càng gia tăng, nhiều người tiêu dùng đặt câu hỏi: tôi nên chọn thực phẩm địa phương hay nhập khẩu để giảm dấu chân carbon và góp phần bảo vệ hành tinh? Câu trả lời, hóa ra, không hề đơn giản.

Sức hút của thực phẩm địa phương

Thực phẩm địa phương là những sản phẩm được trồng, chăn nuôi hoặc chế biến gần nơi tiêu thụ—thường trong phạm vi vài trăm km. Lợi ích của thực phẩm địa phương được quảng bá rộng rãi: hỗ trợ nông dân và kinh tế địa phương, giảm khí thải từ vận chuyển, đồng thời thường mang đến nông sản tươi ngon và theo mùa.

Nhiều người tin rằng ăn thực phẩm địa phương đồng nghĩa với dấu chân carbon nhỏ hơn. Suy cho cùng, thực phẩm phải di chuyển hàng nghìn km bằng máy bay hoặc tàu biển dường như rõ ràng là tệ hơn so với nông sản từ các trang trại gần. Thực phẩm địa phương cũng thường cần ít bao bì hơn, giúp giảm rác thải.

Ẩn số phức tạp: Vận chuyển không phải là tất cả

Dù khí thải từ vận chuyển có vai trò nhất định, chúng thường chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng lượng phát thải của thực phẩm. Nghiên cứu từ Mạng lưới Nghiên cứu Khí hậu Thực phẩm (Food Climate Research Network) cho thấy vận chuyển chỉ chiếm khoảng 6–10% lượng khí nhà kính của một sản phẩm thực phẩm thông thường.

Phần lớn phát thải đến từ các giai đoạn sản xuất như sử dụng phân bón, quản lý đất và chăn nuôi. Điều này có nghĩa là một mặt hàng nhập khẩu được sản xuất hiệu quả và ít phát thải đôi khi còn có dấu chân carbon thấp hơn so với sản phẩm địa phương được sản xuất thâm canh hoặc kém hiệu quả.

Thực phẩm nhập khẩu: Lợi thế và cái giá môi trường

Thực phẩm nhập khẩu, đặc biệt từ những vùng có khí hậu tối ưu, có thể được trồng với ít đầu vào nhân tạo hơn như hệ thống sưởi, chiếu sáng hoặc tưới tiêu. Ví dụ, cà chua trồng ở vùng Địa Trung Hải ấm áp và vận chuyển đến các quốc gia phía bắc đôi khi có tác động môi trường tổng thể thấp hơn cà chua trồng tại địa phương trong nhà kính phải sưởi ấm.

Tuy nhiên, thực phẩm vận chuyển bằng đường hàng không phát thải rất cao do tiêu thụ nhiên liệu, vì vậy nên tránh nếu hướng tới bền vững. Vận chuyển đường biển tuy chậm hơn nhưng hiệu quả năng lượng hơn nhiều tính trên mỗi kg thực phẩm.

Thực phẩm nhập khẩu cũng mở rộng lựa chọn của người tiêu dùng, cho phép tiếp cận nhiều loại trái cây và rau quanh năm, hỗ trợ một chế độ ăn uống đa dạng và cân bằng.

Tính mùa vụ và phương pháp sản xuất

Mùa vụ là yếu tố then chốt. Ăn dâu tây đúng mùa tại địa phương thường có dấu chân carbon nhỏ hơn so với nhập khẩu từ xa. Nhưng vào trái mùa, sản xuất tại địa phương có thể phụ thuộc vào các phương pháp tiêu tốn nhiều năng lượng như nhà kính sưởi ấm, khiến phát thải vượt cả vận chuyển từ nơi khác.

Ngoài ra, phương pháp sản xuất cũng rất đa dạng. Nông nghiệp hữu cơ hoặc canh tác tái tạo thường có lượng phát thải thấp hơn và cải thiện sức khỏe đất, dù là thực phẩm địa phương hay nhập khẩu. Nông nghiệp truyền thống có thể phát thải nhiều carbon hơn nhưng đôi khi lại cho năng suất cao hơn trên cùng diện tích đất.

Yếu tố bao bì và rác thải

Bao bì là một yếu tố tiềm ẩn khác. Thực phẩm nhập khẩu thường cần nhiều bao bì và bảo quản lạnh hơn, làm tăng rác thải và tiêu thụ năng lượng. Ngược lại, thực phẩm địa phương bán tại các chợ nông sản hoặc không đóng gói giúp giảm lượng nhựa thải.

Lãng phí thực phẩm là vấn đề trọng yếu. Chỉ mua lượng thực phẩm cần thiết và bảo quản đúng cách có thể giúp giảm phát thải nhiều hơn việc chỉ chọn giữa thực phẩm địa phương và nhập khẩu.

Bền vững kinh tế và xã hội

Tính bền vững không chỉ là bảo vệ môi trường mà còn liên quan đến việc hỗ trợ cộng đồng. Mua thực phẩm địa phương giúp duy trì sinh kế nông dân, bảo tồn cảnh quan nông thôn và lưu giữ truyền thống ẩm thực. Nó cũng tăng cường an ninh lương thực bằng cách giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu, vốn có thể dễ bị gián đoạn.

Thực phẩm nhập khẩu lại hỗ trợ nền kinh tế nước ngoài và cải thiện sinh kế ở các quốc gia đang phát triển, đặc biệt khi được thương mại công bằng. Hỗ trợ các nguồn cung ứng có đạo đức là một phần quan trọng của tiêu dùng bền vững.

Làm thế nào để chọn thực phẩm bền vững hơn?

Vậy làm sao để quyết định đâu là tốt nhất? Dưới đây là một số gợi ý thực tế:

• Ưu tiên sản phẩm theo mùa của địa phương khi có thể và phù hợp túi tiền.

• Tránh các sản phẩm vận chuyển bằng đường hàng không, đặc biệt là trái cây và rau ngoại nhập trái mùa.

• Chọn thực phẩm được sản xuất bằng phương pháp canh tác bền vững, dù là địa phương hay nhập khẩu.

• Giảm lãng phí thực phẩm bằng cách lên kế hoạch bữa ăn và bảo quản hợp lý.

• Mua từ các nguồn đáng tin cậy ưu tiên thương mại công bằng và trách nhiệm môi trường.

• Cân nhắc toàn bộ chuỗi cung ứng thay vì chỉ khoảng cách vận chuyển.

Góc nhìn chuyên gia và kết quả nghiên cứu

Theo nghiên cứu đăng trên The Journal of Cleaner Production, dấu chân carbon của thực phẩm phụ thuộc nhiều hơn vào hệ thống sản xuất so với vận chuyển. Các tác giả gợi ý nên tập trung vào thực hành nông nghiệp bền vững kết hợp với nhận thức của người tiêu dùng về mùa vụ và giảm lãng phí.

Tổ chức Sustainable Food Trust nhấn mạnh rằng hệ thống thực phẩm địa phương giúp tăng khả năng chống chịu của cộng đồng và giảm “food miles”, nhưng cần được cân bằng với các phương pháp sản xuất hiệu quả.

Vai trò của bạn với tư cách người tiêu dùng có ý thức

Cuối cùng, không có câu trả lời chung cho mọi trường hợp. Cách tiếp cận tốt nhất là kết hợp kiến thức với hành động—hỗ trợ nông dân địa phương khi có thể, đón nhận các sản phẩm nhập khẩu có nguồn gốc bền vững và luôn kiểm soát lãng phí thực phẩm.