Ở lứa tuổi thanh thiếu niên năng động, cơn đau vùng gối trước có thể là dấu hiệu đầu tiên của bệnh lý liên quan đến sự phát triển xương.

Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất chính là hội chứng Osgood-Schlatter – tình trạng viêm tại điểm bám của gân bánh chè vào lồi củ xương chày.

Đây là hiện tượng thường gặp ở các bạn trẻ đang trong giai đoạn tăng trưởng nhanh, đặc biệt là khi tham gia các môn thể thao có cường độ vận động cao. Bài viết sau sẽ làm sáng tỏ cơ chế bệnh sinh, biểu hiện lâm sàng, công cụ chẩn đoán và hướng xử trí hiệu quả nhằm hỗ trợ bác sĩ nhi khoa và chuyên gia y học thể thao trong điều trị.

Diễn Tiến Cơ Chế: Tác Động Cơ Học Lên Vùng Apophysis

Osgood-Schlatter hình thành khi lực kéo liên tục từ cơ tứ đầu đùi tác động lên vùng sụn tiếp hợp chưa trưởng thành ở lồi củ xương chày. Trong thời kỳ phát triển mạnh về chiều cao, vùng apophysis này dễ bị tổn thương vi chấn thương. Theo Giáo sư Anthony Marino (Trường Y Johns Hopkins), đặc điểm mô học nổi bật là phản ứng viêm dạng sụn xơ kết hợp với các tổn thương nhỏ tại điểm bám gân bánh chè – thường tăng nặng khi cơ co lệch tâm. Hậu quả là sự hình thành các mảnh xương nhỏ và đôi khi là một khối gồ vĩnh viễn. Các nghiên cứu cộng hưởng từ (MRI) gần đây đã ghi nhận tình trạng phù nề quanh gân và sự phân mảnh apophysis, cho thấy tổn thương đang tiến triển cả về cơ học lẫn viêm.

Triệu Chứng Và Phân Biệt Chẩn Đoán

Biểu hiện đặc trưng là đau vùng lồi củ chày, đau tăng khi vận động mạnh như nhảy, chạy hoặc quỳ gối. Sưng nhẹ và nhạy cảm khi ấn tại vùng này là dấu hiệu phổ biến. Khoảng 25–30% trường hợp xảy ra ở cả hai bên. Những bệnh lý cần loại trừ bao gồm viêm gân bánh chè, hội chứng Sinding-Larsen-Johansson và hiếm hơn là gãy lồi củ xương chày. Bác sĩ Maria Lopez – chuyên gia y học thể thao nhi – nhấn mạnh rằng: “Đau khi ấn tại lồi củ chày và tái tạo cảm giác đau khi duỗi gối kháng lực là chìa khóa chẩn đoán”. Trong các trường hợp kéo dài bất thường, cần khảo sát thêm để loại trừ nhiễm trùng xương hoặc u xương.

Hình Ảnh Chẩn Đoán: Từ X-quang Đến MRI

Phim X-quang thường cho thấy hình ảnh phân mảnh hoặc vôi hóa bất thường của lồi củ xương chày, nhưng khó phân biệt giữa tổn thương cũ và viêm hiện tại. MRI cung cấp hình ảnh chi tiết mô mềm, cho phép đánh giá phù tủy, trạng thái sụn apophysis và tình trạng viêm quanh gân. Theo khuyến nghị mới nhất năm 2024 từ hội đồng chỉnh hình nhi khoa, MRI nên được chỉ định trong các ca dai dẳng hoặc nghi ngờ chẩn đoán. Siêu âm, nhất là với Doppler màu, cũng có giá trị trong việc đánh giá động học và phát hiện tăng tưới máu do viêm.

Điều Trị Dựa Trên Bằng Chứng: Linh Hoạt Theo Độ Tuổi Và Mức Độ Hoạt Động

Điều trị chủ yếu theo hướng bảo tồn, tập trung vào giảm đau và điều chỉnh yếu tố cơ học. Hạn chế các hoạt động gây đau là bước đầu quan trọng. Vật lý trị liệu giúp cải thiện độ dẻo và sức mạnh của cơ tứ đầu, gân kheo và nhóm cơ quanh gối. Thuốc kháng viêm không steroid (NSAID) hỗ trợ giảm đau nhưng cần thận trọng khi dùng lâu dài ở trẻ đang lớn. Một số phương pháp mới như sóng xung kích (ESWT) hay tiêm huyết tương giàu tiểu cầu (PRP) đang được thử nghiệm. Một nghiên cứu năm 2023 tại Đại học Stanford do TS Helen Kim dẫn đầu ghi nhận PRP có thể rút ngắn thời gian hồi phục, nhưng vẫn cần thêm dữ liệu để đưa vào thực hành thường quy. Phẫu thuật chỉ áp dụng trong các trường hợp rất hiếm, chủ yếu khi đau kéo dài sau tuổi trưởng thành do mảnh xương rời.

Tiên Lượng Và Ảnh Hưởng Lâu Dài

Phần lớn bệnh nhân sẽ giảm triệu chứng khi quá trình phát triển xương kết thúc. Tuy nhiên, nhiều người vẫn còn gồ xương tại lồi củ chày – đôi khi gây mất thẩm mỹ hoặc cấn khi vận động. Đa số không ảnh hưởng đến chức năng lâu dài, song một số trường hợp vẫn còn đau do xơ hóa gân hoặc mảnh xương cũ gây kích thích. Các yếu tố di truyền và cơ học ảnh hưởng đến mức độ nhạy cảm và tốc độ hồi phục vẫn đang được nghiên cứu. Trong tương lai, hiểu biết về sinh học phân tử có thể giúp xác định nhóm nguy cơ và tối ưu hóa điều trị theo từng cá nhân.

Kết Luận

Osgood-Schlatter là biểu hiện điển hình của sự xung đột giữa phát triển xương nhanh và căng thẳng cơ học ở tuổi thiếu niên. Việc đánh giá kỹ lưỡng, sử dụng hình ảnh phù hợp và xây dựng kế hoạch điều trị cá thể hóa là chìa khóa trong việc kiểm soát bệnh lý này. Cùng với sự phát triển của các phương pháp điều trị tái tạo và phối hợp liên ngành, hy vọng trong tương lai sẽ có thêm giải pháp tối ưu cho những bệnh nhân trẻ đối mặt với cơn đau Osgood-Schlatter.