Sốt Q: Bệnh từ trang trại
Nguyễn Thị Ngọc Anh
| 11-06-2025

· Nhóm khoa học
Sốt Q là một bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn Coxiella burnetii gây ra, thường lây lan từ động vật nuôi sang người.
Dù không nổi bật như bệnh dại hay cúm gia cầm, căn bệnh này vẫn ẩn chứa nguy cơ nghiêm trọng với khả năng gây biến chứng lâu dài nếu không được điều trị kịp thời.
Nhiều ca bệnh chỉ biểu hiện triệu chứng giống cúm nhẹ, nhưng cũng có thể dẫn đến viêm nội tâm mạc, viêm mạch máu hoặc hội chứng mệt mỏi mạn tính kéo dài suốt đời.
Vi Khuẩn “Thép”: Khả Năng Sinh Tồn Ngoài Môi Trường
Điểm đặc biệt của Coxiella burnetii là khả năng tồn tại trong điều kiện khắc nghiệt. Chúng tạo ra thể bào bền vững giống như bào tử, có thể sống sót nhiều tháng trong đất, phân chuồng hoặc rơm rạ. Những bào tử này có thể chống lại nhiệt, khô hanh và nhiều loại hóa chất sát khuẩn, khiến việc kiểm soát trong môi trường nông trại trở nên thách thức. Theo nhà vi sinh vật học môi trường Laura Jennings, “Coxiella có thể chờ trong không khí bụi cho đến khi có ai đó hít vào. Nó không cần ký chủ để sống sót”.
Đường Lây Không Chỉ Qua Tiếp Xúc Trực Tiếp
Người thường nhiễm sốt Q khi tiếp xúc trực tiếp với gia súc đang sinh đẻ hoặc phân, nước tiểu, nhau thai của chúng. Tuy nhiên, nguy cơ còn đến từ hít phải bụi nhiễm khuẩn trong gió, đôi khi cách xa hàng kilomet. Ngoài ra, sữa chưa tiệt trùng và thiết bị thú y cũng có thể góp phần lây nhiễm. Điều này cho thấy không chỉ người chăn nuôi, mà cả du khách nông trại, học sinh tham quan hay cư dân gần vùng nông nghiệp cũng nằm trong diện rủi ro.
Hai Mặt Của Sốt Q: Cấp Và Mạn
Ở giai đoạn cấp tính, sốt Q thường gây sốt cao, đau đầu, ớn lạnh và đau cơ. Tuy nhiên, có tới 60% ca nhiễm không có triệu chứng rõ ràng, khiến việc phát hiện càng khó khăn. Nguy hiểm hơn là giai đoạn mạn tính – thường gặp ở người suy giảm miễn dịch, mắc bệnh van tim hoặc đặt thiết bị mạch máu – có thể âm thầm phá hủy cơ tim, động mạch chủ và kéo dài dai dẳng nhiều năm sau lần nhiễm ban đầu.
Ai Dễ Mắc Bệnh Nhất?
Những người làm việc trong ngành chăn nuôi, lò mổ, phòng khám thú y và phòng thí nghiệm tiếp xúc với động vật là nhóm nguy cơ cao. Đặc biệt, phụ nữ mang thai dễ bị biến chứng nặng nếu nhiễm bệnh, bao gồm sinh non, thai lưu hoặc trẻ nhẹ cân. Trẻ nhỏ và người già cũng có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng do hệ miễn dịch yếu hơn. Do đó, việc giáo dục cộng đồng gần trang trại về cách phòng ngừa sốt Q là rất quan trọng.
Phòng Bệnh Và Hạn Chế Lây Lan
Đeo khẩu trang lọc bụi mịn, sử dụng khu vực sinh đẻ kín cho gia súc và khử trùng thường xuyên khu vực nuôi nhốt là những biện pháp hiệu quả. Vắc xin Q-Vax – hiện được sử dụng tại Úc cho những người làm việc trong môi trường nguy cơ cao – đã cho thấy hiệu quả rõ rệt. Tuy nhiên, loại vắc xin này chưa phổ biến toàn cầu do cần xét nghiệm kháng thể trước khi tiêm và thiếu nhu cầu rộng rãi.
Điều Trị Và Theo Dõi Dài Hạn
Sốt Q nếu được phát hiện sớm có thể điều trị bằng kháng sinh doxycycline trong vòng hai tuần. Nhưng đối với trường hợp mạn tính, bệnh nhân cần uống phối hợp nhiều thuốc kháng sinh trong thời gian từ 12 đến 18 tháng. Những trường hợp nặng liên quan đến tim mạch cần phối hợp điều trị chuyên sâu giữa các bác sĩ truyền nhiễm và tim mạch, cùng các xét nghiệm định kỳ theo dõi tiến triển bệnh.
Kết Luận
Sốt Q là một trong những bệnh truyền từ động vật sang người ít được chú ý nhưng có sức tàn phá lâu dài nếu không kiểm soát. Vi khuẩn tồn tại dai dẳng trong môi trường, lây lan dễ dàng qua không khí, nhưng lại ít khi được phát hiện sớm. Bằng cách nâng cao nhận thức, triển khai tiêm chủng và sử dụng các biện pháp bảo hộ đúng cách, chúng ta có thể ngăn ngừa hiệu quả căn bệnh âm thầm nhưng nguy hiểm này.