Đau đầu là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế thần kinh trên toàn thế giới, tuy nhiên, việc phân biệt giữa các thể đau đầu chính vẫn là một thách thức không nhỏ trong lâm sàng.

Trong đó, đau nửa đầu và đau đầu do căng thẳng là hai dạng phổ biến nhất, thường dễ bị nhầm lẫn vì biểu hiện có phần giống nhau.

Thực tế, hai thể bệnh này khác biệt rõ rệt về cơ chế sinh học, đặc điểm triệu chứng và cách điều trị.

Triệu Chứng Lâm Sàng: Sự Khác Biệt Đến Từ Chi Tiết

Đau nửa đầu thường có đặc điểm đau một bên đầu, cảm giác giật theo nhịp mạch, cường độ từ vừa đến nặng, và tăng khi vận động thể chất. Người bệnh có thể buồn nôn, sợ ánh sáng, sợ tiếng động và trong nhiều trường hợp, có giai đoạn báo trước (aura) như rối loạn thị giác hay cảm giác.

Ngược lại, đau đầu do căng thẳng có xu hướng đau hai bên, cảm giác bóp chặt hoặc đè nặng đầu, thường ở mức độ nhẹ đến trung bình, không kèm buồn nôn hay rối loạn giác quan. TTH hiếm khi làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt. Theo tiêu chuẩn ICHD-3 của Hội Đau Đầu Quốc tế, việc phân biệt chính xác là yếu tố then chốt để lựa chọn điều trị phù hợp.

Sinh Lý Bệnh: Khi Nguồn Gốc Không Giống Nhau

Đau nửa đầu là một rối loạn phức tạp, liên quan đến nhiều cơ chế thần kinh trung ương và ngoại vi. Một trong những cơ chế nổi bật là sự lan truyền khử cực vỏ não (Cortical Spreading Depression – CSD), cùng với kích hoạt hệ tam thoa mạch máu và phóng thích peptide CGRP – gây giãn mạch và viêm thần kinh.

Trong khi đó, TTH được cho là bắt nguồn từ kích thích các cơ quanh đầu cổ, dẫn đến cảm thụ đau ở mô mềm và hiện tượng tăng nhạy cảm trung ương. Điện cơ đồ cho thấy sự căng cứng cơ quanh sọ là điểm đặc trưng ở người bị TTH mãn tính.

Chiến Lược Điều Trị: Cụ Thể Hóa Theo Cơ Chế

CGRP là mục tiêu điều trị mới cho đau nửa đầu. Thuốc kháng CGRP như erenumab hoặc rimegepant đã mang lại hy vọng cho những bệnh nhân không đáp ứng với các thuốc dự phòng truyền thống.

Đối với TTH, nhóm thuốc này không có hiệu quả. Điều trị chủ yếu bằng thuốc giảm đau đơn giản như paracetamol hoặc ibuprofen. Trong trường hợp đau đầu kéo dài, amitriptyline – thuốc chống trầm cảm ba vòng – là lựa chọn hàng đầu. Liệu pháp giãn cơ, vật lý trị liệu cũng thường mang lại hiệu quả tốt cho người bệnh TTH nhờ tác động trực tiếp đến nhóm cơ căng co.

Yếu Tố Di Truyền Và Nội Tiết: Khác Biệt Từ Gốc Rễ

Migraine có yếu tố di truyền rõ rệt hơn so với TTH. Nhiều nghiên cứu GWAS xác định các biến thể gen liên quan đến nguy cơ migraine như TRPM8, LRP1 hay TGFBR2. Một số thể migraine di truyền đặc biệt như migraine liệt nửa người có liên quan đến đột biến ở CACNA1A, ATP1A2 và SCN1A.

Nội tiết cũng đóng vai trò quan trọng trong migraine, đặc biệt ở nữ giới. Sự dao động estrogen, nhất là thời điểm sụt giảm trước kỳ kinh, có thể khởi phát cơn đau. Hiện tượng này không được ghi nhận trong TTH.

Chẩn Đoán Phân Biệt Và Công Cụ Đánh Giá

Việc phân biệt giữa cơn migraine nhẹ và TTH có thể gây nhầm lẫn, dẫn đến điều trị sai hướng. Ví dụ, một bệnh nhân đau hai bên nhưng có đặc điểm migraine nhẹ có thể bị chẩn đoán nhầm là TTH. Vì vậy, các chuyên gia khuyến nghị sử dụng nhật ký đau đầu và các thang đo như MIDAS hoặc HIT-6 để đánh giá mức độ ảnh hưởng, tần suất và tính chất cơn đau.

Chuyển Sang Thể Mạn Tính: Cơ Chế Duy Trì Khác Biệt

Cả migraine và TTH đều có thể tiến triển thành mạn tính nếu không kiểm soát tốt. Ở migraine, tái hoạt động hệ thần kinh cảm nhận đau dẫn đến tăng phóng thích CGRP và substance P. Trong khi đó, TTH mạn là kết quả của việc duy trì kích thích cơ kéo dài, làm tăng ngưỡng nhạy cảm tại tủy sống và não giữa.

Điều Trị Toàn Diện: Hướng Đến Chăm Sóc Đa Chuyên Khoa

Migraine thường đi kèm với các rối loạn tâm thần kinh như lo âu, mất ngủ, trầm cảm và rối loạn tiêu hóa, đòi hỏi điều trị tích hợp giữa thần kinh, tâm lý và tiêu hóa. TTH tuy ít gây tàn phế hơn nhưng lại liên quan đến tư thế sai, căng thẳng cơ học và stress, đòi hỏi kết hợp vật lý trị liệu và liệu pháp hành vi.

Các kỹ thuật như biofeedback, CBT và thư giãn thần kinh có thể áp dụng hiệu quả cho cả hai thể bệnh, đặc biệt khi thuốc không đủ kiểm soát triệu chứng.

Kết Luận

Việc nắm bắt rõ sự khác biệt về cơ chế bệnh học giữa đau nửa đầu và đau đầu do căng thẳng là nền tảng để lựa chọn phương pháp điều trị chính xác. Khi y học tiến gần hơn đến mô hình cá thể hóa, các công cụ hình ảnh học, chỉ dấu sinh học và giải trình gen sẽ góp phần định hình chiến lược điều trị riêng biệt cho từng người bệnh. Như bác sĩ Hans Gregor tại Đại học Freiburg nhận định: “Tương lai của điều trị đau đầu nằm ở sự hiểu biết sâu về cơ chế và áp dụng dữ liệu cá nhân hóa – thay vì phân loại sơ sài như trước kia”.