Giãn phế quản là một bệnh lý hô hấp mạn tính, đặc trưng bởi sự giãn nở không hồi phục của các phế quản do tổn thương cấu trúc đàn hồi và cơ trơn của thành phế quản.

Ở trẻ em, tình trạng này thường bị bỏ sót trong chẩn đoán do biểu hiện âm thầm, nhưng lại để lại hậu quả đáng kể đến chức năng hô hấp lâu dài.

TS. Sarah Thompson – bác sĩ chuyên khoa hô hấp nhi tại Bệnh viện Nhi Hoàng gia – cảnh báo: “Giãn phế quản ở trẻ đòi hỏi sự cảnh giác cao về mặt lâm sàng, vì nếu không phát hiện kịp thời, bệnh có thể dẫn đến tổn thương phổi tiến triển”. Cơ chế bệnh sinh của tình trạng này là một vòng xoắn bệnh lý: sự suy giảm khả năng làm sạch nhầy, nhiễm khuẩn kéo dài và viêm mạn tính do bạch cầu trung tính – tất cả cùng dẫn đến tái cấu trúc đường thở. Sự đa dạng trong nguyên nhân gây bệnh khiến chẩn đoán trở nên phức tạp, đòi hỏi tiếp cận toàn diện và cá nhân hóa.

Triệu Chứng Lâm Sàng: Dấu Hiệu Đặc Trưng Và Gợi Ý Chẩn Đoán

Ở trẻ nhỏ, giãn phế quản thường không biểu hiện rầm rộ. Triệu chứng chính là ho có đờm kéo dài trên tám tuần, kèm theo nhiễm trùng hô hấp dưới tái diễn. Dù ho ra máu hiếm gặp hơn ở trẻ, đây có thể là dấu hiệu bệnh nặng. Khám lâm sàng có thể phát hiện ran ẩm thô hoặc khò khè – nhưng không đặc hiệu. Những dấu hiệu muộn như chậm lớn hoặc ngón tay dùi trống xuất hiện khi tổn thương phổi đã nghiêm trọng. TS. Michael Lee từ Johns Hopkins nhấn mạnh: “Trẻ ho kéo dài không đáp ứng điều trị thông thường, đặc biệt trong các nhóm nguy cơ như suy giảm miễn dịch hoặc tiền sử viêm phổi nặng, cần được tầm soát giãn phế quản”.

Chẩn Đoán: Tiến Bộ Công Nghệ Và Hạn Chế

Công cụ chẩn đoán chính xác nhất hiện nay là chụp cắt lớp vi tính độ phân giải cao (HRCT), cho phép quan sát rõ sự giãn nở phế quản, dày thành và tích tụ nhầy trong lòng ống thở. Nhờ cải tiến quy trình, liều tia đã được giảm đáng kể, giúp theo dõi bệnh an toàn hơn cho trẻ. Đo chức năng hô hấp thường cho thấy kiểu tắc nghẽn với chỉ số FEV1/FVC giảm, song kết quả bình thường không loại trừ bệnh ở giai đoạn sớm. Các xét nghiệm hỗ trợ mới như phân tích đờm tìm elastase bạch cầu trung tính và cytokine viêm đang mở ra hướng đi mới trong chẩn đoán. Nội soi phế quản kèm lấy mẫu vi sinh giúp xác định tác nhân gây viêm kéo dài. Ngoài ra, xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện xơ nang (CF) hay rối loạn vận động lông chuyển tiên phát (PCD) đóng vai trò không thể thiếu trong xác định căn nguyên và điều trị đúng hướng.

Nguyên Nhân: Nhiều Yếu Tố Phối Hợp Cần Đánh Giá Toàn Diện

Bản chất đa nguyên nhân của bệnh khiến quá trình chẩn đoán cần phối hợp đa chuyên khoa. Nhiễm khuẩn nặng trước đó – điển hình là viêm phổi do phế cầu hoặc tụ cầu – là nguyên nhân phổ biến. Bệnh bẩm sinh như CF và PCD cũng góp phần đáng kể, với nhu cầu phát hiện sớm để cải thiện tiên lượng. Những trẻ có suy giảm miễn dịch – như thiếu IgA hay hội chứng suy giảm miễn dịch biến thể thông thường – thường mắc nhiễm trùng lặp lại, gây tổn thương phổi lâu dài. Việc phối hợp giữa các bác sĩ nhi khoa, miễn dịch, di truyền và chẩn đoán hình ảnh là chìa khóa để phát hiện đúng nguyên nhân và ngăn chặn tiến triển bệnh.

Tiên Lượng Và Hướng Điều Trị: Kiểm Soát Triệu Chứng, Ngăn Bệnh Tiến Triển

Giãn phế quản nếu không kiểm soát sẽ dẫn đến suy giảm hô hấp mạn tính, các đợt bùng phát tái diễn và ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống. Tiên lượng phụ thuộc vào khả năng phát hiện sớm và điều trị tích cực. Các biện pháp điều trị nhằm ngắt chuỗi viêm và nhiễm khuẩn, bao gồm: dẫn lưu dịch nhầy hiệu quả, sử dụng kháng sinh hợp lý – đặc biệt với vi khuẩn Pseudomonas aeruginosa, và tăng cường dinh dưỡng cho trẻ. Thuốc corticoid hít và macrolide có tính kháng viêm đã cho thấy hiệu quả trong giảm tần suất đợt cấp, dù dữ liệu nghiên cứu lớn ở trẻ em vẫn còn hạn chế. Các phương pháp mới đang được thử nghiệm như thuốc ức chế elastase bạch cầu trung tính và liệu pháp sinh học nhắm vào các đường viêm cụ thể đang mở ra kỷ nguyên điều trị cá thể hóa. TS. Anika Patel từ Trung tâm Nghiên cứu Phổi Nhi chia sẻ: “Sự kết hợp giữa biomarker mới và phân nhóm lâm sàng sẽ thay đổi cách chúng ta điều trị bệnh – chuyển từ tiếp cận chung sang hướng điều trị cá nhân hóa”.

Giãn phế quản ở trẻ em là kết quả của sự phối hợp phức tạp giữa tổn thương cấu trúc phổi và phản ứng viêm kéo dài. Việc cải thiện độ chính xác chẩn đoán nhờ công nghệ hình ảnh và chỉ dấu sinh học, kết hợp với điều trị theo hướng cá nhân hóa, mang lại hy vọng giảm tiến triển bệnh và nâng cao chất lượng sống cho bệnh nhi. Đồng thời, bác sĩ cần duy trì sự cảnh giác cao để phát hiện sớm ở những trẻ có nguy cơ, đảm bảo can thiệp kịp thời và hiệu quả lâu dài.