Sa mạc hóa, quá trình biến đổi đất đai màu mỡ thành sa mạc, là một thách thức môi trường cấp bách.

Nó đe dọa nông nghiệp, làm giảm đa dạng sinh học và ảnh hưởng đến sinh kế của hàng triệu người.

Mặc dù sa mạc hóa thường do biến đổi khí hậu, nạn phá rừng và các hoạt động nông nghiệp không bền vững gây ra, vẫn có những phương pháp hiệu quả để ngăn chặn và đảo ngược tình trạng này. Bài viết này sẽ khám phá các phương pháp chính để kiểm soát sa mạc hóa, tập trung vào cách chúng có thể phục hồi và bảo vệ các hệ sinh thái dễ bị tổn thương.

1. Trồng rừng và làm mới rừng

Trồng cây là một trong những phương pháp hiệu quả nhất để kiểm soát sa mạc hóa. Cây xanh giúp ổn định đất, giảm xói mòn do gió và cải thiện khả năng giữ nước. Bằng cách trồng các loại cây bản địa phù hợp với khí hậu khô hạn, việc trồng rừng giúp tạo ra một hàng rào tự nhiên chống lại sự lan rộng của sa mạc. Trồng mới rừng, tức là trồng cây ở những khu vực trước đây chưa từng có rừng cũng có thể đóng vai trò như một lớp bảo vệ. Những kỹ thuật này không chỉ chống lại sa mạc hóa mà còn cải thiện chất lượng không khí, hỗ trợ đa dạng sinh học và hấp thụ carbon. Các dự án như "Bức Tường Xanh Vĩ Đại" ở châu Phi đang sử dụng trồng rừng để ngăn chặn sa mạc Sahara lan rộng về phía nam. Dự án đầy tham vọng này đặt mục tiêu phục hồi 100 triệu hecta đất bị thoái hóa, cải thiện an ninh lương thực và tạo việc làm cho các cộng đồng địa phương tại 20 quốc gia.

2. Bảo tồn và quản lý đất đai

Suy thoái đất là một yếu tố chính dẫn đến sa mạc hóa. Các hoạt động như chăn thả quá mức, phá rừng và canh tác thâm canh khiến đất dễ bị xói mòn. Các kỹ thuật bảo tồn đất tập trung vào việc giữ lại dinh dưỡng và cấu trúc của đất, qua đó làm chậm quá trình sa mạc hóa. Cày theo đường đồng mức là phương pháp cày theo các đường tự nhiên của địa hình để giảm dòng chảy bề mặt và ngăn xói mòn đất. Làm ruộng bậc thang tạo ra các bậc thang trên sườn dốc cũng giảm thiểu xói mòn bằng cách làm chậm dòng chảy nước và giữ ẩm cho đất. Trồng cây che phủ, tức là trồng cây nhằm mục đích bảo vệ và cải thiện đất, có thể ngăn xói mòn và cung cấp chất hữu cơ để phục hồi đất thoái hóa.

3. Kỹ thuật bảo tồn nước

Thiếu nước là một nguyên nhân chính dẫn đến sa mạc hóa. Bảo tồn nước và tối ưu hóa việc sử dụng nước ở các vùng khô hạn là điều thiết yếu. Một phương pháp là thu gom nước mưa, giúp tích trữ và lưu giữ nước mưa để sử dụng trong nông nghiệp. Nguồn nước này có thể được sử dụng trong các giai đoạn khô hạn để duy trì thảm thực vật và ngăn suy thoái đất. Tưới nhỏ giọt là một phương pháp sử dụng nước hiệu quả bằng cách cung cấp một lượng nhỏ nước trực tiếp đến rễ cây. Điều này giúp giảm lãng phí nước và đảm bảo cây trồng nhận đủ độ ẩm ngay cả trong điều kiện khô hạn. Ngoài ra, việc xây dựng các đập nhỏ hoặc đập chắn có thể kiểm soát dòng chảy nước, cho phép nước thấm vào đất thay vì chảy tràn, từ đó giúp duy trì độ ẩm của đất.

4. Quản lý chăn thả

Các phương pháp quản lý chăn thả bền vững có thể giúp phục hồi sức khỏe và năng suất của đất. Chăn thả luân phiên, tức là di chuyển gia súc giữa các khu vực chăn thả khác nhau, cho phép đất được phục hồi và tránh việc sử dụng quá mức. Việc kiểm soát số lượng gia súc cũng ngăn chặn tình trạng chăn thả quá mức, qua đó bảo vệ thảm thực vật và đất.

5. Ổn định cồn cát

Các cồn cát có thể di chuyển và chôn vùi đất đai màu mỡ. Để chống lại điều này, các phương pháp như trồng cây hoặc sử dụng vật liệu nhân tạo để che phủ cát được áp dụng nhằm ổn định cồn cát. Các dải thực vật hoặc trồng cỏ dọc theo cồn cát giúp cố định cát và giảm xói mòn do gió. Trong một số trường hợp, rào chắn hoặc hàng rào nhân tạo được sử dụng để kiểm soát sự di chuyển của cát, bảo vệ đất liền kề khỏi sự lấn chiếm.

6. Nông lâm kết hợp

Nông lâm kết hợp tích hợp cây trồng với các loại cây rừng hoặc vật nuôi, tạo ra một hệ sinh thái cân bằng chống lại sa mạc hóa. Trong hệ thống này, cây cối cung cấp bóng mát, cải thiện độ phì nhiêu của đất và tăng khả năng giữ nước. Phương pháp này cho phép cộng đồng hưởng lợi từ nông nghiệp bền vững trong khi bảo vệ đất đai khỏi sự lan rộng của sa mạc. Ví dụ, việc trồng cây giữa các khu vực trồng trọt hoặc chăn thả giúp giảm bay hơi nước, tăng dinh dưỡng cho đất và tạo môi trường sống cho đa dạng sinh học.

Các phương pháp kiểm soát sa mạc hóa rất cần thiết để bảo vệ hệ sinh thái, đảm bảo an ninh lương thực và hỗ trợ sinh kế của các cộng đồng ở vùng khô hạn. Các kỹ thuật như trồng rừng, bảo tồn đất, quản lý nước, chăn thả bền vững, ổn định cồn cát và nông lâm kết hợp mang đến hy vọng cho việc đảo ngược và kiểm soát sự mở rộng của sa mạc.

Việc triển khai các chiến lược này trên quy mô lớn đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ từ các chính phủ, tổ chức và cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, với cam kết và đổi mới, chúng ta có thể bảo vệ và phục hồi những vùng đất dễ bị tổn thương trước nguy cơ sa mạc hóa.